Η Ελλάδα είναι χώρα διέλευσης των προσφύγων για τους οποίους οι κυριότεροι προορισμοί είναι η Γερμανία, η Ουγγαρία και η Σουηδία. Εξαιτίας της δύσκολης οικονομικής κατάστασης που επικρατεί δεν υποβάλουν σε εμάς αίτηση για χορήγηση ασύλου. Οι χρονοβόρες διαδικασίες για την εξέταση της αίτησης και η ανυπαρξία επιδομάτων ακόμα και μετά την χορήγηση του, τους αποθαρρύνει να το κάνουν. Έχουν γίνει βέβαια κάποιες αιτήσεις, αλλά ο αριθμός είναι σχετικά μικρός. Η αγωνία τους είναι να προλάβουν να περάσουν στην Ουγγαρία ή σε άλλες Βόρειες Ευρωπαϊκές χώρες πριν κλείσουν τα σύνορα τους.

Οι υποχρεώσεις που έχει η Ελλάδα ως προς το προσφυγικό ζήτημα είναι η καταγραφή όλων αυτών των ατόμων που εισρέουν στο ελληνικό έδαφος, με λεπτομερέστατο έλεγχο και η δημιουργία των κέντρων φιλοξενίας (hotspots) με την εξασφάλιση συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας. Όσοι μετανάστες εισρέουν στις ακτές της Ελλάδας μέσω Τουρκίας και διαπιστωθεί κατά τον έλεγχο ότι δεν δικαιούται άσυλο ή είναι παράνομοι μετανάστες, θα επιστρέφονται πίσω. Ως προς αυτό η Τουρκία διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο.  Όλες αυτές οι υποχρεώσεις της Ελλάδας καθορίζονται από τη Συνθήκη του Σένγκεν στην οποία συμμετέχει από το 1992. Οι διαδικασίες που απαιτούνται θα πρέπει να ολοκληρωθούν άμεσα προκειμένου η χώρα μας να φανεί συνεπής απέναντι στα όσα προβλέπονται. Η χρονική καθυστέρηση που παρατηρείται έχει γίνει αφορμή για να υπάρξει αρκετός θόρυβος τον τελευταίο καιρό και να ακούγεται ακόμα και το ενδεχόμενο εξόδου από τη συνθήκη.

Είναι πιθανή μια έξοδος της Ελλάδας από τη Συνθήκη Σένγκεν;

Ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ακραίο. Η Ελλάδα μέχρι τώρα τηρεί τις υποχρεώσεις της και έχουν ετοιμαστεί αρκετές από τις αναγκαίες δομές για τα κέντρα φιλοξενίας των προσφύγων. Η Ευρώπη γνωρίζει ότι η προσφυγική κρίση δεν είναι πρόβλημα μόνο για την Ελλάδα αλλά αφορά όλη την Ευρώπη. Υπάρχει ανάγκη αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών προκειμένου να αντιμετωπιστεί από κοινού.

Η Ελλάδα παρ’ όλο που βιώνει μια δραματική οικονομική κρίση καταβάλει σημαντικές προσπάθειες και δεν μπορούν τα υπόλοιπα μέλη να το αγνοήσουν. Η Κομισιόν έχει θέσει μια τρίμηνη διορία για τον έλεγχο των συνόρων. Σε μια ακραία περίπτωση αποτυχίας  θα ήταν πιθανό να έρθει αντιμέτωπη με την έξοδο από τη συνθήκη. Λόγω όμως της δημιουργίας των hotspots στα νησιά και των στρατοπέδων μετεγκατάστασης, ένα τέτοιο ενδεχόμενο αρχίζει να απομακρύνεται.

Είναι εφικτή η έξοδος της χώρας από τη συνθήκη; Σύμφωνα με δηλώσεις στον ηλεκτρονικό τύπο του διεθνολόγου κ. Καρακωστάνογλου δεν υπάρχει διαδικασία για έξοδο μιας χώρας από τη συνθήκη. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει μόνο αν το προκαλέσουν άλλα κράτη τα οποία στοχεύουν σε διάλυση του χώρου Σένγκεν. Αυτό σημαίνει ότι η έξοδος μιας χώρας απ’ αυτή τη συνθήκη μπορεί να γίνει μόνο μέσω της διάλυσης της. Άραγε θα το επιθυμούσαν    τα υπόλοιπα κράτη μέλη; Μάλλον όχι.

Οι διάφορες απειλές που έχουν ακουστεί τον τελευταίο καιρό έχουν σκοπό να λειτουργήσουν περισσότερο ως μέσο άσκησης πίεσης προς την Ελλάδα για την επιτάχυνση των διαδικασιών. Εξάλλου, ευρωπαίοι αξιωματούχοι απορρίπτουν με δηλώσεις τους την έξοδο της χώρας από την Σένγκεν αλλά και το κλείσιμο των συνόρων τους αφού κάτι τέτοιο δεν λύνει το πρόβλημα. Παρ’ όλα αυτά όμως ο κίνδυνος εξακολουθεί να υπάρχει. Κάποιες άλλες χώρες δεν συντάσσονται με μια ευρωπαϊκή λύση.

Μια αρνητική εξέλιξη που προέκυψε τις τελευταίες μέρες δίνει πιθανότητες για ένα άσχημο σενάριο. Ενώ αποφασίστηκε στη Σύνοδο της ΕΕ η Ελληνοσκοπιανή μεθόριος να παραμείνει ανοιχτά μέχρι το νέο Συμβούλιο Κορυφής, κάποιες χώρες μέλη προχωρούν σε μονομερείς ενέργειες  με αποτέλεσμα να κλείνουν σιγά σιγά τα σύνορα τους. Αυτό οδηγεί στον εγκλωβισμό χιλιάδων απελπισμένων μεταναστών κυρίως από το Αφγανιστάν  οι οποίοι δεν μπορούν να περάσουν τα σύνορα γιατί δεν διαθέτουν διαβατήρια ή ταυτότητες και υπηρεσιακά σημειώματα. Σχηματίζουν έτσι ουρές χιλιομέτρων προκειμένου να φθάσουν πεζοί στην Ειδομένη με την ελπίδα ότι θα καταφέρουν να φθάσουν  στις Ευρωπαϊκές χώρες.

Μια έξοδος από την Σένγκεν θα οδηγούσε τη χώρα σε ένα καθεστώς σύμφωνα με το οποίο οποιαδήποτε μετακίνηση, είτε ανθρώπων είτε εμπορευμάτων, από την Ελλάδα στα υπόλοιπα κράτη μέλη της ΕΕ θα γίνεται με αυστηρό έλεγχο των διαβατηρίων. Μια άμεση συνέπεια θα ήταν η εμφάνιση αυξήσεων στο κόστος παραγωγής και στις τιμές με επιβράδυνση της ανάπτυξης λόγω ακριβότερων εισαγωγών.  Στην περίπτωση του μεταναστευτικού, τα κλειστά σύνορα δεν θα έδιναν την δυνατότητα στους μετανάστες να συνεχίσουν το ταξίδι τους  για να μεταβούν στον προορισμό τους. Αυτό θα οδηγούσε στον εγκλωβισμό τους σε μια χώρα στην οποία δεν επιθυμούν να μείνουν. Στην περίπτωση αυτή οι συνέπειες θα ήταν απρόβλεπτες. Ίσως να ήταν αναγκασμένοι να επιλέξουν άλλες χώρες για την μετάβαση τους όπως η Ιταλία ή η Ισπανία. 

Σχετικά με τον τουρισμό, ένα καθεστώς αυστηρών ελέγχων στα αεροδρόμια κατά τις αφήξεις θα οδηγούσε σε χρονική αναμονή των τουριστών και κλίμα ταλαιπωρίας με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί αρνητικός αντίκτυπος. Μέχρι τώρα εξαιτίας των όρων της συνθήκης για αυστηρό έλεγχο στα εξωτερικά σύνορα της χώρας, υπάρχει μια αίσθηση ασφάλειας. Εάν όμως πάψει  να υφίσταται, τότε ενδέχεται η Ελλάδα να πάψει να θεωρείται πλέον ασφαλής προορισμός για διακοπές και να αναζητούνται άλλοι εναλλακτικοί.

Παράλληλα, ο εγκλωβισμός προσφύγων και μεταναστών στο εσωτερικό της χώρας ενδέχεται να επηρεάσει αρνητικά την τουριστική εικόνα της χώρας. Η Ελλάδα θα έχει μετατραπεί σε μια αποθήκη ανθρώπων οι οποίοι θα αναζητούν τρόπους επιβίωσης σε μια χώρα που δεν θα μπορεί να τους προσφέρει τίποτα. Πόσο ελκυστική θα ήταν μια τέτοια χώρα ως τουριστικός προορισμός για διακοπές και αναψυχή όταν η κατάσταση αυτή φθάσει εκτός ελέγχου; Σίγουρα οι απώλειες θα είναι μεγάλες γι’ αυτό και θα πρέπει να αποτραπεί ένα τέτοιο ενδεχόμενο για τη χώρα.

Γενικά, η έξοδος της Ελλάδας από τη Συνθήκη Σένγκεν μπορεί να μην είναι ένα πιθανό σενάριο αλλά ο κίνδυνος δεν είναι ανύπαρκτος. Σε περίπτωση που επιβεβαιωθεί οι συνέπειες θα είναι δραματικές για την ελληνική οικονομία αλλά και για τον τουρισμό όπου η Ελλάδα θα χάσει τα σημαντικά πλεονεκτήματα που έχει. 

του Γιώργου Παπαδημητράκη
μέλος της ομάδας Taxhorizon.club